Bilgisayarlı Tomografi Taraması
BT taraması, CAT taraması, spiral ya da helikal BT olarak da adlandırılır.
BT taraması ne gösterir?
BT taraması vücudun bir dilimini ya da kesitini gösterir. Görüntü standart X-ışını testine göre organ ve yumuşak dokularınızı daha net gösterir. Resim bir bilgisayar tarafından oluşturulduğundan, daha kolay görmek ve yorumlamak için büyütülebilir.
1970’lerin sonundan itibaren BT taraması doktorların hastalarda kanseri keşfetmesine yardım açısından çok yararlı olmuştur. BT taraması tümörün şeklini, büyüklüğünü, yerleşimini ve hatta tümörü besleyen kan damarlarını gösterebilir bunların hiçbiri için hastanın vücudunun kesilmesi gerekmez.
Doktorlar sıklıkla BT taramasını bir doku örneğini çıkaracak bir iğneye kılavuzluk etmek üzere kullanır. Bu BT kılavuzlu biyopsi olarak adlandırılır. Radyofrekans ablasyonu (tümörü yok etmek için ısı kullanılması) gibi bazı kanser tedavisi türlerinde tümöre iğnenin ulaşmasına kılavuzluk etmeleri için de kullanılabilir.
BT taramaları karaciğer, pankreas, adrenal bezler, akciğerler ve kemiklerdeki kanserlerin saptanması ve bunlar hakkında bilgi edinilmesinde oldukça yararlıdır. Ayrıca kalın ve ince bağırsak, özofagus (yemek borusu), mide, beyin, prostat ve diğer organlardaki kanserler hakkında bilgi edinmek için de kullanılır.
Doktorlar zaman içinde yapılmış olan BT taramalarını karşılaştırılarak bir tümörün tedaviye nasıl yanıt verdiğini ya da tedaviden sonra kanserin tekrar ortaya çıkıp çıkmadığını görebilir.
Nasıl çalışır?
BT taramaları resimleri oluşturmak için miktarı kontrollü x ışını – vücuttan geçen yüksek enerjili radyasyon ışını- kullanır. Bir bakıma, BT taramaları standart röntgen (x ışını) testlerine benzer (bkz. "Radyografik çalışmalar" bölümü). Fakat x ışını yalnızca bir açıdan hedeflenmiş geniş bir radyasyon ışını kullanır. BT taraması ise farklı açılardan elde edilen bir dizi resim oluşturmak için kalem kalınlığında bir ışın kullanır. Her bir açı, organ ve yumuşak dokuların hafif farklı görüntülerini oluşturur. Her bir açıdan elde edilen bilgiler, görüntülerin nasıl çakıştığını hesaplayan bir bilgisayara yüklenir. Daha sonra bilgisayar vücudun özgün bir bölgesinden bir dilim – ekmek somunundan kesilmiş bir dilim ekmeğe çok benzeyen - gösteren bir tek siyah-beyaz resim oluşturur.
Resim özel kontrast maddeler kullanılarak daha net hale getirilebilir. Bu maddeler sıvı halde ağızdan alınabilir, bir toplardamara verilebilir ya da lavman olarak rektumdan bağırsaklara verilebilir. Vücut dokularının bu maddeleri emme özellikleri farklı olduğundan BT görüntüsü doku tipleri arasında daha fazla kontrast gösterecektir. Bu da tümör gibi anormalliklerin daha net görülmesine olanak sağlar.
Son yıllarda spiral BT (helikal BT olarak da anılır) en yaygın kullanılan BT tipi haline gelmiştir. Spiral BT orijinal BT taramasına göre daha az radyasyon kullanan daha hızlı bir makineye sahiptir.
Doktorlar BT görüntü dilimlerini bir diğerinin üzerine yerleştirerek belli kanserlerde daha da fazla bilgi sağlayan 3 boyutlu (3-D) tarama yapabilirler. Farklı açılardan bakmak için 3-D görüntü bir bilgisayar ekranında döndürülebilir.
Doktorlar günümüzde BT teknolojisini sanal endoskopi adı verilen bir teknikle bir adım ileri taşımaktadır. Akciğer (sanal bronkoskopi) ya da kolon (sanal kolonoskopi, BT kolonografisi olarak da adlandırılır) gibi organların iç yüzeyine vücut içine mikroskop koymadan bakabilirler. Bilgisayar ekranında gerçek bir endoskopi yaparken göründüğü gibi siyah beyaz görüntüler elde etmek için 3-D görüntüler düzenleyebilirler. Bu tekniklerin değişiklikleri standart endoskopi kadar iyi bulup bulmadığını anlamak için çalışmalar halen sürmektedir. Bugüne dek, BT kolonografi polip ve kanser saptamada kolonoskopi kadar iyi görünmektedir. Bununla birlikte polip ya da diğer anormal alanlar bulunduğunda normal bir kolonoskopi yapılmalıdır.
Test için nasıl hazırlanırım?
BT taramaları en sık olarak ayaktan hasta bakımı temelinde yapılır; bu test için hastaneye yatmanız gerekmez.
Bazı durumlarda, doktorunuz test öncesinde birkaç saat bir şey yiyip içmemenizi söyleyebilir. Ya da bağırsaklarınızı temizlenmesi, karnınızın ve bağırsaklarınızın içinin görülmesine engel olabilecek maddelerin çıkarılması için bir laksatif (müshil) ya da lavman kullanmanız gerekebilir. Çalışılacak vücut bölümüne bağlı olarak, testten önce kontrast sıvı içmeniz ya da kontrast lavman kullanmanız da gerekebilir. Eğer bir kontrast madde bir toplardamara verilecekse, kolunuzdaki bir toplardamara bir intravenöz (IV) (damar içi) kateter konabilir.
Soyunmanız, bir elbise giymeniz ve mücevher ya da görüntüyü engelleyebilecek diğer metal eşyalarınızı çıkarmanız istenebilir. BT resimlerini etkileyebileceğinden takma diş, işitme aleti, saç tokası vb. çıkarmanız istenebilir.
Test nasıl yapılır?
BT taramasını bir radyoloji teknisyeni yapar. Tarayıcı büyük, simit biçiminde bir makinedir. Tarayıcının ortasındaki deliğin içinde ileri geri kayan ince ve düz bir masanın üzerine yatarsınız. Masa açıklığa doğru hareket ederken, kesin belli açılarda binlerce ince x ışını yayan bir x-ışını tüpü tarayıcının içinde döner. Bu ışınlar vücudu geçer ve tarayıcının diğer tarafında tutulur. Tarayıcı açılıp kapanırken vızıltı ve tıkırtı duyabilirsiniz.
Kafa BT testi sırasında kafanız özel bir araç ile sabit tutulacaktır.
BT taraması sırasında inceleme odasında yalnız olacaksınız fakat teknisyen sizi sürekli görebilecek, duyabilecek ve sizinle konuşabilecektir.
BT ağrısızdır fakat dakikalarca belli bir pozisyonlarda hareketsiz kaldığınız için bunu rahatsız bulabilirsiniz. Göğüs hareketleri görüntüyü etkileyebileceğinden kısa bir süre nefesinizi tutmanız da istenebilir. BT kolonografi için bağırsağın iç yüzeyinin görünmesine yardımcı olmak için kolona hava pompalanır. Bu bazı kişilerde rahatsızlığa neden olabilir.
Size bir toplardamarınızdan kontrast madde verileceği zaman, öncesinde bir tarama yapılabilir, daha sonra kontrast boya maddesi verilip ikinci bir tarama yapılabilir.
Ne kadar sürer?
Tarama süresi, doktorun vücudunuzun ne kadarına bakmak isteyeceğine ve kontrast boya maddesi kullanılıp kullanılmayacağına bağlı olarak değişir. Bir BT taramasının süresi neyin taranacağına bağlı olarak 10 - 30 dakika arasında değişir. Sıklıkla sizin istenen duruma getirilmeniz ve kontrast boya maddesi uygulaması resim çekilmesinden daha uzun sürer. Testten sonra daha fazla resim gerekip gerekmediğinin görülmesi için sonuçlara bakılması sırasında beklemeniz istenebilir.
Olası komplikasyonlar ve yan etkiler nelerdir?
Test uygulanan kişilerin yaklaşık %5’inde (1/20) kontrast maddeye karşı reaksiyon gelişir.
Olası semptomlar:
- Bulantı
- Hırıltılı solunum
- Nefes darlığı
- Ağızda metalik ya da acı bir tat
- Vücuda yayılan kızarma ya da sıcaklı hissi -- bu birkaç dakika sürebilir. Hatta altınızı ıslatmış gibi hissedebilirsiniz.
- Bir saate kadar süren kaşıntı ya da yüzde şişme
Bu semptomlar genellikle ciddi değildir ve çoğunlukla kendiliğinden düzelir fakat bu semptomlardan herhangi biri başladığında radyoloji teknisyeninize ve sağlık ekibinize bildirin.
Ayrıca sağlık ekibinize geçmişte kontrast boya, deniz ürünleri ya da iyoda karşı reaksiyonunuz olup olmadığını söyleyin. Bu önemlidir çünkü BT taramasında kullanılan kontrast boyaya karşı reaksiyon riskinizi gösterir. Seyrek olarak bazı insanlarda solunum sorununa yol açan ve hemen tedavi gerektiren şiddetli alerjik reaksiyon ortaya çıkabilir. Alerjik bir reaksiyon geliştirme riski olduğunda, size öncelikle kontrast maddenin test dozu verilebilir.
Bu test hakkında başka neler bilmeliyim?
- Bir KT taraması bazen “dilim” ya da “kesit” olarak adlandırılsa da hiçbir kesme ya da insizyon içermez.
- Bir BT taraması ile aldığınız radyasyon miktarı standart bir radyogram (x ışını) ile alınandan oldukça fazladır.
- Aşırı kilolu insanlar BT tarayıcısına yerleşmekte güçlük çekebilir.
- Herhangi bir alerjiniz varsa veya iyot, deniz ürünleri ya da kontrast boyalara karşı duyarlıysanız doktorunuza söyleyiniz.
- Gebelik olasılığınız varsa ya da emziriyorsanız doktorunuza söyleyiniz.
- BT taraması maliyeti standart bir radyogram maliyetinin 10 katına kadar çıkabilir.
