Radyografik Çalışmalar (normal x-ışını ve kontrast çalışmaları)

Diğer isimleri radyografi ve röntgen filmidir.

Bunlar ne gösterir?
 

Sıklıkla x-ışını olarak adlandırılan radyografiler belli organ ve dokuların gölgeye benzer görüntülerini oluşturur. X-ışınları belli kemik sorunlarının saptanmasında çok iyidir. X-ışınları bazı organ ya da yumuşak dokuları gösterebilir fakat MRI ve BT taramaları sıklıkla genellikle bunlara ait daha iyi resimler oluşturur. Buna karşın x-ışını diğer taramalardan genellikle daha hızlı, daha kolay ve ucuzdur; çabuk bilgi edinmek için kullanılabilir. Bir karın x-ışını incelemesi bağırsak, mide, karaciğer, dalak ve böbrekler gibi organlardaki tümör ve diğer hastalıkları gösterebilir.

Göğüs x-ışını incelemeleri, kanser dahil olmak üzere akciğer hastalıklarının saptanmasında yardımcı olabilir. Tek bir görüntü ya da görüntü serisi oluşturan bu testler bazen standart radyografik çalışmalar olarak adlandırılır. Mamogramlar (meme x-ışını incelemesi) başka bir radyografi çalışmasıdır (daha fazla bilgi için "Mamografi" bölümüne bakın).

X-ışını testlerinin bazıları da boya ya da kontrast madde içerebilir. Örneğin, baryum lavmanı muayenesi adı verilen alt gastrointestinal (GI) serilerinde, bağırsak baryum sülfat (bir kontrast madde) ile doldurulduktan sonra x-ışını resimleri elde edilir. Diğer bir kontrast çalışma olan intravenöz piyelografi (IVP) böbreklerin yapı ve işlevini araştırır.
 

Teknolojik gelişmeler ile birlikte önceleri tanı için kullanılan birçok kontrast çalışması yerini BT ya da MRI taramaları gibi diğer yöntemlere bırakmaktadır (BT ve MRI bölümlerine bakın).
 

Nasıl iş görürler?
 

X-ışını makinesindeki özel bir tüp, kontrollü radyasyon ışını gönderir. Vücut dokuları radyasyonu değişik derecelerde emer ya da engeller. Kemik gibi yoğun dokular radyasyonun çoğunu engellerken yağ ya da kas gibi yumuşak dokular daha az engeller. Vücudu geçtikten sonra ışınlar bir film üzerine düşer ve burada bir tür gölge resmi oluşturur. Kemik gibi radyasyonu çok fazla engelleyen dokular beyaz alanlar olarak görünür. Yumuşak dokular radyasyonu daha az engeller ve gri gölgeler olarak görünür, (akciğerler gibi) büyük kısmı hava dolu olan organlar normalde siyah görünür. Tümörler genellikle çevre dokudan daha yoğundur ve bu nedenle sıklıkla daha açık gri gölgeler olarak görünürler.
 

Kontrast çalışmalar standart x-ışını incelemeleriyle elde edilemeyen bazı bilgiler sağlar. Bir kontrast çalışma sırasında aldığınız bir doz kontrast madde vücut bölgelerinin sınırını çizer, vurgular veya doldurur ve x-ışını ile elde edilen görüntüden daha net ortaya çıkarır. Kontrast madde ağızdan, lavman şeklinde ya da (bir toplardamar içine) enjeksiyon şeklinde veya vücudun çeşitli dokularının içine yerleştirilen bir kateter ile verilebilir. Bu testlerin çoğunda görüntüler x-ışını filmi ya da bir bilgisayar ile elde edilir.

 

Standart bir x-ışını incelemesi için resmi bozabilecek metal eşyaların çıkarılması dışında özel bir hazırlık gerekmez.
 

Kontrast çalışma hazırlığı ise yapılacak teste bağlıdır. Test öncesinde bir şey yememeniz ya da başka şekilde hazırlanmanız istenebilir (sonraki bölüme bakınız). Testin yapılacağı radyoloji merkezi size ilgili talimatları verecektir. Önce onlarla sorunuz. Doktorunuz da size talimatlar verebilir.

 

Testler nasıl yapılır?
 

Göğüs x-ışını incelemesi için görüntüler önden ve yandan alınır. Kollarınız önden çekim sırasında yanlarda ve yan çekim sırasında ya başınızın üzerinde ya da önünüzde olacaktır. Teknisyen derin bir nefes alıp tutmanızı isteyecektir.
 

Bir abdominal (karın) x-ışını incelemesi sırasında masaya yatarsınız. Birden fazla film gerektiğinde sizden pozisyon değiştirmeniz istenebilir. Film hızla çekilirken, yine nefesinizi tutmanız ve hareket etmemeniz gerekecektir. Işınlanma sonrasında teknisyen odaya gelip makineyi serbest hale getirecek, koruyucuları çıkaracak, filmi alacak ve giyinmek üzere soyunma odasına gitmenize yardımcı olacaktır.
 

Bu testten önce bir şey yememeniz istenecektir. Test başlamadan önce genellikle size gevşemeniz için ilaç verilir. Siz masada hareketsiz yatarken, enjeksiyon yapılacak yerdeki deri temizlenir ve uyuşturulur. Bir kateter (ince plastik tüp) bir kan damarına (genellikle uyluğun üst kısmındaki atardamara) yerleştirilir ve çalışılacak alana ulaşana dek kan damarının içine kaydırılır. Kontrast boya verilir ve bir dizi x-ışını resmi alınır. Daha sonra kateter çıkarılır. Aşırı kanama olmamasının sağlanması için bölgeye bir süre güçlü basınç uygulanması gerekebilir. Ayrıca birkaç saat düz yatmanız da istenecektir. Kateter yerinde kanama olmasının önlenmesine de yardımcı olur.
 

Diğer anjiyografi tipleri: Teknolojik ilerlemeler x-ışını anjiyografiden daha kısa süreli yapılan ve ortalama riski daha az olan başka anjiyografi geliştirilmesini sağlamıştır. BT anjiyografi standart x-ışını makinesi yerine bir BT tarayıcısı kullanarak kan damarlarının resmini çeker. Kontrast madde büyük bir kan damarına konulan kateter yerine koldaki küçük bir toplardamardan enjekte edilebilir. Manyetik rezonans anjiyografi (MRA) kan damarları üzerinde gerçekleştirilen bir MRI çalışmasıdır. Kol toplardamarından birine kontrast bir madde verilebilir ya da verilmez ve ayrıca, standart anjiyografiden daha çabuk yapılır.
 

Muhtemelen testten önce yaklaşık 12 saat bir şey yiyip içmemeniz istenecek ve bağırsaklarını temizlemek için laksatif almanız gerekecektir. Testin yapılması için bir dizi x-ışını filmi çekilmek üzere bir masaya yatarsınız. Daha sonra kolunuzdaki bir toplardamardan kontrast madde verilir. Böbrekleriniz boya maddesini kan dolaşımından alır ve boya maddesi idrar yollarına gider. 30 dakika kadar sonra bir dizi x-ışını filmi daha çekilir. Daha net görüntü elde edilmesi için karnınıza basınç uygulanabilir. Boya maddesi idrar torbasına ulaştıktan sonra diğer bir x-ışını filmi çekilmeden önce idrara çıkmanız istenecektir.
 

Alt GI dizisi (baryum lavman): Bu x-ışını çalışması, kolon (kalın bağırsak) ve rektumun içine bakmak için kullanılır.
 

Test öncesinde birkaç gün gıda kısıtlaması uygulanabilir. Kolon (kalın bağırsak) temizliğini için laksatif ve/veya lavman kullanılır. Test için ayarlanmış bir masaya uzanırsınız ve bir dizi x-ışını filmi çekilir. Daha sonra sıvı baryum rektumunuzdan küçük, yumuşak bir tüp ile verilir. Sıvı soğukluk hissi verir. Masa sizi farklı pozisyonlara sokacak şekilde eğilerek daha fazla görüntü alınır. Her bir görüntü alınırken hareket etmemeniz ve nefesinizi tutmanız gerekir. Test sonrasında bağırsaklarınızdaki baryum çözeltisini boşalmak için tuvalete gidebilirsiniz. (Hepsinin çıkarılması birkaç gün sürebilir. Bu süre zarfında gaitanız (dışkınız) kuru, sert ve açık renkli olabilir.)
 

Daha net resimler elde etmek için sıklıkla "çift kontrast" inceleme yapılır. Bu incelemede daha az miktarda yoğun baryum sıvısı kullanılır. Baryumun dolmasının ardından bağırsaklarınıza hava verilir. Bu durum dolgunluk, rahatsızlık hissi ile birlikte hemen bağırsaklarınızı boşaltma ihtiyacına neden olabilir.
 

Muhtemelen incelemeden 8-12 saat önce bir şey yiyip içmemeniz istenecektir. Alt GI dizisinde olduğu gibi, x-ışını dizisi çekilirken de eğilen bir masaya uzanırsınız. Test sırasında birkaç kez baryum karışımı içmeniz gerekebilir. Midenizde gaz oluşturmak için soda içmeniz de istenebilir. Bazen doktorunuzun ince bağırsağı görebilmesi için resimler birkaç saat sonra çekilir (baryumun mideden ince bağırsaklara gitmesi zaman alır). Testten sonra vücudunuzdaki baryumu atmanızı hızlandırmak için size laksatif verilebilir.
 

Lenfanjiografi: Kanser saptanmasında yaygın olarak kullanılmamakla birlikte, lenfanjiyogram lenfoma gibi bazı kanser tiplerinde tedavi planlanması ya da tedaviye yanıtın saptanmasında yardımcı olabilir.
 

Bazı durumlarda, test öncesinde bir süre bir şey yiyip içmemeniz istenebilir. Boya ya da iyoda karşı alerjiniz varsa doktorunuza söyleyiniz. Test için, lenf damarlarının görünmesi amacıyla ayak parmaklarınız arasından ince bir iğne ile mavi bir boya verilir. Uyuşturucu bir ilaç uygulandıktan sonra ayağınıza küçük bir kesi yapılır ve çok ince bir kateter (tüp) bir lenf damarınıza yerleştirilir. Farklı bir kontrast madde yavaşça kateterden verilir ve lenf sisteminde ilerlemesi sağlanır. Bu 1-2 saat kadar sürebilir. Daha sonra bir dizi x-ışını filmi çekilir. Ertesi gün ya da iki gün sonra tekrar x-ışını çekilmek üzere gelmeniz istenebilir fakat bu muayenelerde boya maddesi verilmesi gerekmeyecektir. Testten sonra birkaç gün deriniz, idrarınız ve gaitanız renk değiştirebilir.
 

Bu testlerin süreleri ne kadardır?

 

Bu görüntüleme testlerinin olası komplikasyonları ve yan etkileri nelerdir?
 

Standart x-ışını: Sorunlar çok nadirdir ve çok düşük ihtimalle ortaya çıkar.
 

Anjiyografi: Boya maddesi verildiğinde sıcaklık ya da yanma hissi duyabilirsiniz. Kontrast madde bulantı, kusma, kızarma, kaşıntı ya da acı/tuzlu bir tat hissine neden olabilir. Kontrast madde içindeki iyoda karşı şiddetli bir alerjik reaksiyon nadiren gelişebilir.

Kateter ucunda kan damarını tıkayabilecek bir kan pıhtısı oluşmasına ilişkin düşük bir risk vardır. Kateterin iç kanamaya yol açacak biçimde kan damarına zarar vermesine ilişkin de düşük bir risk vardır. Kateterin yerleştirildiği yerde yeterli süre basınç uygulanmadığında bir hematom (deri altında fazla miktarda kan birikimi) gelişebilir. (BT ya da MR anjiyografinin olası komplikasyonları BT ve MRI bölümlerinde tanımlandığı gibidir).
 

İntravenöz piyelografi (IVP): Bu test genellikle güvenlidir fakat iyotlu kontrast maddeye karşı alerjisi olan kişilerde kullanılmamalıdır. Kontrast madde bazı kişilerde bulantı, kusma, kızarma, kaşıntı ya da acı/tuzlu bir tat hissine neden olabilir. Nadiren, bazı insanlarda kontrast maddeye karşı şiddetli bir reaksiyon gelişebilir ve acil tedavi gerekebilir.
 

Alt GI serisi (baryum lavman): Bu test rahatsızlık verebilir. Bazı hastalarda abdominal kramplar (karın krampları) gelişebilir. Bazı hastalar bu testi yorucu bulabilir. Baryum kontrast maddesi testten sonra birkaç gün gaitanızın renginin açılmasına ve konstipasyona (kabızlığa) neden olabilir.
 

Üst GI serisi (baryum yutma): Baryum karışımı boza (milkshake) kıvamında ve kireç tadındadır. Soda kristalleri gaz ve geğirmeye neden olabilir. Testten sonra birkaç gün gaitanızın rengi açılabilir ve kabız olabilirsiniz.
 

Lenfanjiyografi: Boyanın verildiği yerdeki iğne batması acıtabilir. Boya maddesine karşı alerjik bir reaksiyon mümkündür ve ciddi olabilir. Boya maddesi testten sonraki 1-2 gün idrar, gaita ve derinizde renk değişikliğine yol açabilir. Ayak parmaklarınızın etrafındaki derideki renk değişikliği aylarca sürebilir fakat zaman içinde geçecektir.
 

Bu testler hakkında başka neler bilmeliyim?
 

Eğer kontrast madde kullanılacak bir test yaptırmanız gerekiyor ve kontrast madde, iyot ya da yüksek düzeyde iyot içeren deniz ürünlerine karşı alerjiniz varsa doktorunuza söyleyiniz.